چند نکته مهم که سالمندان باید توجه کنند.
غالبا افراد پس از رسیدن به سن سالمندی توجه چندانی به خود ندارند، تصور میکنند زندگی آنها پایان یافته و باید منتظر مرگ بمانند. این تصور بسیار اشتباه بوده و سالمندی فقط گذر از دوران جوانی و وارد شدن به مرحله دیگری از زندگی میباشد. اگر سالمندان به این مرحله از زندگی آگاهی پیدا کنند و شرایط روحی و روانی خود را حفظ نمایند، میتوانند از این دوره نهایت لذت را برده و برای دیگران و خانواده سودمند باشند.
آغاز دوره سالمندی
با وارد شدن به سن 65 سال دوران سالمندی شروع میشود. غالبا سالمندان در این سن مبتلا به انواع بیماریها از جمله فشار خون، اضافه وزن، چربی خون، کبد چرب، دیابت، پارکینسون و اختلالات فراموشی مانند آلزایمر و دمانس هستند. سالمندان باید بدانند تنها راه سالم زندگی کردن و دور ماندن از بیماریهای ذکر شده تغذیه سالم و ورزش میباشد.
رژیم غذایی (تغذیه) در سالمندان
در مورد تغذیه سالم، اجتناب از نمک و روغن علیالخصوص روغن جامد توصیه شده است. مصرف آب میوه طبیعی در این سن بصورت روزانه توصیه میشود. در برنامه غذایی مصرف پروتین لازم و ضروری میباشد اما از مصرف چربیهای اشباع شده به شدت باید اجتناب نمود. به جز بیماران قلبی و کلیوی بقیه سالمندان باید در طی روز تعداد 6 تا 8 لیوان آب بنوشند. مصرف آهن، روی، انواع ویتامینها و کلسیم باید در برنامه غذایی جا داشته باشد. تغذیه سالم میتواند تا 30 درصد خطر بیماریهای قلبی را کاهش دهد و همچنین میزان کلسترول را کم نماید. همچنین تغذیه مناسب میتواند از سکته مغزی و فشار خون تا میزان قابل توجهی جلوگیری نماید.
ورزش و تحرک در سالمندان
فعالیت بدنی و ورزش برای سالمندان امری ضروری میباشد. ورزش به بهبود شرایط جسمانی سالمند کمک شایانی میکند. حرکات ورزشی و تمرینات در سالمندان باید سبک باشد و از تمرینات سنگین پرهیز شود. توصیه میشود سالمند در گروه همسالان قرار گرفته و با آنها به فعالیت و ورزش بپردازد، قرار گرفتن سالمند در گروه همسالان باعث انگیزه و انرژی مضاعف در سالمند میشود. فعالیت بدنی باید با معده خالی انجام نشود و همچنین بلافاصله پس از غذا نیز توصیه نمیشود. معمولا انجام تمرینات ورزشی پس از دو ساعت از خوردن غذا مناسب است. و پس از انجام تمرینات بیست دقیقه صبر کنید و سپس آب هم دمای محیط را بنوشید.
در چه شرایطی ورزش و تحرک توصیه نمیشود
افرادی که مشکلات ریوی دارند از ورزش در ارتفاع و یا کوهنوردی اجتناب نمایند. سالمندانی که مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی، فشارخون بالا، دیابت و بیماریهای خاص دارند حتما زیر نظر پزشک فعالیت نمایند. اگر در هنگام ورزش علائمی همچون تهوع و استفراغ، درد شدید در سینه و اندامها، تنگی نفس و سرگیجه داشتند بلافاصله ورزش را متوقف و حتما به پزشک مراجعه نمایند.
پوکی استخوان در سالمندان
وقتی میزان کلسیم در استخوان کم شود پوکی استخوان پدی میآید. افزایش سن رابطه مستقیم با پوکی استخوان دارد. خانمهایی که به سن یائسگی میرسند به دلیل تغییرات هورمونی که در آنها به وجود میآید بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند. تحرک کم و نداشتن ورزش در برنامه روزانه هم از عوامل پوکی استخوان میباشد. مصرف الکل و دخانیات میتواند تاثیر زیادی در پوکی استخوان داشته باشد. شربت کاهش اسیده معده که یکی از رایج ترین داروهایی است که توسط سالمندان خودسرانه مصرف میشود باعث میشود جذب کلسیم در معده کاهش یابد.
لبنیات را در برنامه غذای بگنجانید. شیر و کشک حاوی کلسیم بالا میباشد، حتما بصورت خام مصرف شود و از اضافه کردن پودر قهوه و نسکافه در آن خودداری شود. ویتامین D، زیر نظر پزشک باید مصرف شود.
از استخوان مفاصل خود محافظت کنید
وقتی افراد به سن سالمندی میرسند تغییراتی در آنها به وجود میآید این تغییرات در استخوان نیز شایع است. همچنین دردهایی در قسمتهایی از بدن سالمندان مانند کمر و زانو به وجود میآید. در سن سالمندی، غالبا به دلیل تغییرات استخوان، در فرم سالمندان نیز تغییراتی مشاهده میشود که میتوان به خمیدگی سالمند و یا برجسته شد شکم اشاره نمود. گودی کمر نیز از جمله این تغییرات است که در صورت عدم مراقبت از آن باعث آسیب بیشتر خواهد شد.
نحوه خوابیدن در سالمندان
رختخواب سالمند نیز از جمله مواردی است که حائز اهمیت میباشد. در مورد تشک، تشکی باید انتخاب شود که سفت باشد و کمر سالمند در آن فرو نرود همچنین بالشت نیز باید کوتاه باشد. فرم خواب سالمند باید رو به بالا (طاق باز) و یا به پهلو باشد. در صورتیکه رو به بالا میخوابد باید یک بالشت کوچک زیر زانو قرار دهد. وقتی رو به پهلوها میخوابد بهتر است پایی که بالا قرار دارد اندکی جمع شده و روی پای پایین گذاشته شود و پای پایین کاملا دراز باشد.
نحوه نشستن سالمندان
از مواردی که به شدت توصیه نمیشود نشستنهای طولانی میباشد. سالمندان باید زمان نشستن خود را مدیریت نمایند و اگر از پرستار سالمند در منزل استفاده میشود، پرستار باید این مورد را مد نظر قرار داده و آن را مدیریت نماید. توصیه میشود هر بیست دقیقه بلند شده و مقداری راه برود. در هنگام نشستن هم رعایت بعضی از موارد ضروری است، از جمله میتوان به صاف نشستن و تکیه دادن به صندلی دقت نمود، بهتراست در حال نشستن یک بالشت در گودی کمر گذاشته شود. پرستار سالمند در منزل باید دقت لازم در این مورد را داشته باشد.
همچنین در خرید صندلی یا استفاده از صندلی نیز دقت لازم انجام شود، صندلی انتخاب شود که ارتفاع آن به اندازهای باشد که سالمند در حال نشسته زانونی خود را 90 درجه قرار داده و کف پای او به زمین برسد.
یبوست در سالمندان
اکثر سالمندان به دلیل عدم تحرک و عدم استفاده از میوه و سبزیجات دچار یبوست میشوند. این مشکل ارتباط مستقیم با سالمندی ندارد بلکه به نوع تغذیه و عدم تحرک آنها برمیگردد. سالمندان بیشتر از سایر افراد در سنین پایینتر مستعد ابتلا به یبوست هستند. خوراکیهایی که دارای فیبر هستند پیشنهاد میشود. خوردن میوههایی همچون: انگور، گلابی، آلو، توت، کاهو و گوجه فرنگی توصیه میگردد. از انواع غلات میتوان به نانهای سبوس دار و نان جو اشاره نمود. در صورت نداشتن بیماری قلبی و کلیوی نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در روز پیشنهاد میشود.
خوردن شیر کم چرب 2 ساعت قبل از خواب ضمن کمک به خواب بهتر یرای پیشگیری از یبوست مناسب میباشد. از توالت فرنگی استفاده شود و یک زیر پایی به ارتفاع 15 سانتی متر در زیر پا گذاشته شود. در صورت وجود خون در مدفوع و یا تغییر رنگ آن به سیاهی به پزشک مراجعه نمایید. شرکت پرستاری از سالمند در منزل باید رژیم غذایی مناسب، و موارد ایجاد شرایط بحرانی را به پرستار سالمند آموزش بدهند.
از بلند کردن اجسام سنگین خودداری نمایید.
سالمندان بیشتر از بقیه افراد میتعد آسیب هستند لذا همواره باید مراقبتهای لازم را بهعمل آورند. سالمند دیگر آن توان سابق را ندارد و نباید برای بلند کردن اشیا سنگین خود را به زحمت بیاندازد. بارها مشاهده شده سالمندی سالم، با بلند کردن جسم سنگین در شرایط جسمی خطرناک قرار گرفته و آسیبهای زیادی متحمل شده است. سالمندان برای بلند کردن اجسام سبک هم باید نکاتی را رعایت نمایند که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
- در صورتیکه میخواهند جسمی را بلند کنند باید شکم به سمت داخل فرو برده و گردن را کاملا صاف نگه دارند.
- برای اینکه به ستون فقرات فشار وارد نشود بهتر است در کنار جسم نشسته و با بغل کردن آن به آرامی بلند شوند.
- وزن اضافی در سن بالا مشکلاتی را در زانوها ایجاد میکند لذا برای پیشگیری از آسیب زانو بهتر است به وزن ایدهآل خود را برسانید.
- در صورتیکه که سالمند میخواهد بنشیند بهتر است از چهارپایه استفاده نماید و روی دو زاند و یا چهارزانو ننشیند.
- یکی دیگر از آسیبها رفت و آمد سالمندان از پله میباشد، پله ها فشار زیادی بر زانو وارد میکنند لذا جدا از تردد از پله اجتناب نمایید.
بیاختیاری ادرار در سالمندان
ضعف در عضلات کف لگن یکی از عوامل بیاختیاری ادرار در سالمندان است. اگر ضعف در عضلات کف لگن باعث بیاختیاری در سالمند شده است میتوانید با مشاوره پزشک و انجام برخی از تمرینات به این قسمت کمک نمایید. اگر بیماری خاصی موجب پدید آمدن بیاختیاری نشده باشد با زیاد کردن فواصل تخلیه ادرار میتوانید مثانه را تقویت نمایید، البته بهتر است زیر نظر پزشک انجام شود.
بیماریهایی مانند عفونت یا سنگ کلیه و مجاری ادراری نیز میتوانند عامل بیاختیاری ادرار سالمندان باشند. سالمند در این شرایط زیر نظر پزشک معالج قرار میگیرد. در صورتیکه مراقبت از سالمند در منزل زیر نظر شرکت پرستاری انجام میشود، شرکت پرستاری باید طیق دستورالعمل مسئول فنی خود را جهت بررسی بیشتر اعزام نماید تا بر حسب آن پرستار مناسب با سالمند را اعزام نماید.
مراقبت از پا
مراقبت از پاها به شدت در دوران سالمندی توصیه شده است. عدم مراقبت از پاها موجب ترک پاشنه پا، عفونت در بین انگشتان پا، خشکی و مشکلات دیگری میشود. شستشوی پا با آب ولرم پیشنهاد میشود. برای جلوگیری از ترک پا استفاده از وازلین توصیه شده است. ناخنهای پا را مرتب بگیرید و از گرد گرفتن آن اجتناب نمایید. جهت استفاده ازجوراب و کفش، جورابی بپوشید که کاملا قوزک پا را بپوشاند و کفشی انمتخاب کنید که پا در آن عرق نکند، سر نباشد و همچنین بین نوک انگشت و نوک کفش فاصله داشته باشد. انگشتهای پا نباید در کفش تحت فشار قرار گیرند.
از کفشهای پاشنه کوتاه و پاشنه پهن استفاده نمایید. از پوشیدن دمپایی لاانگشتی اجتناب نمایید. و در نهایت ماساژ پا در سالمندان به شدت توصیه میگردد.
ضعف حافظه در سالمندان
با رسیدن به سن سالمندی غالبا افراد دچار فراموشیهایی میشوند. ارتباط دادن فراموشی در سالمندان با اختلالاتی همچون آلزایمر و دمانس کاری بس اشتباه میباشد. در مورد اختلال آلزایمر و دمانس در مقالات دیگر سایت توضیحات کامل داده شده است، با مراجعه به لینک فراموشی در سالمندان میتوانید این مطلب را به طور کامل مطالعه نمایید.
اگر سالمند حوادث اخیر را فراموش نماید و گذشتههای دور را به یاد بیاورد به مشاور یا روانشناس مراجعه نمایید. پرستار سالمند در منزل باید دائما موضوع حافظه سالمند را رصد نماید، در صورتیکه علائمی از آلزایمر در او مشاهده کرد با شرکت پرستاری و فرزندان سالمند در جریان بگذارد. اگر مشکل حافظه سالمند جدی نباشد با ورود به موقع میتوان از آن جلوگیری نمود.
فعالیتهایی که میتوان آلزایمر را کاهش داد
مراقب سالمند باید وسایل شخصی سالمند را در جای ثابت قرار دهد. وسایلی مثل: دسته کلید، عینک مطالعه، کیف، موبایل و...
فعالیتهایی مانند: حل کردن جدول، بازی با اعداد، گوش کردن به اخبار تلویزیون، خواندن روزنامه، نواختن ساز، آموزش موسیقی، خطاطی و نقاشی، مطالعه کتاب، میتواند خطر ابتلا به اختلالات فراموشی را کاهش دهد.
بازیهای فکری مانند شطرنج نیز به تقویت حافظه کمک میکند.
سالمندی مرحله جدیدی از زندگی است
همان طور که در ابتدای مطلب عرض کردم سالمندی گذر از یک زمان و وارد شدن به زمان دیگری است. سلامت روان در سن سالمندی بسیار با اهمیت میباشد و در این رابطه مقالات بسیاری منتشر شده است. سالمندان باید بدانند که وارد دوره جدیدی از زندگی شدهاند و باید نهایت لذت را از این دوران داشته باشند. جوانان نیز باید با احترام و ارج نهادن به جایگاه سالمندان از تجربیات آنان استفاده نمایند. سالمندان جوانان گذشته هستند و جوانان حال سالمندان آینده. با ارج نهادن به سالمندان و حفظ جایگاه آنان سلامت روان را به آنان هدیه دهید.
جمله آخر
در این مقاله سعی کردم به عواملی اشاره کنم که موجب سلامت جسم و روان سالمندان گردد. با مطالعه آن از خطرهای احتمالی جلوگیری و با رعایت آن سلامتی را به خودتان ببخشید. در پایان باید عرض کنم، حسب تجربهای که در 15 سال مدیریت پرستاری از سالمند در منزل کسب نمودم، به این نکته رسیدم سالمندانی که در محیط منزل و خانواده از عزت و احترام برخوردار هستند سلامت روان خوبی دارند و امید به زندگی در آنان زیاد است. همچنین در خانوادههایی که تنش و بیاحترامی به سالمند حاکم است، سالمند دچار افسردگی و مشکلات جسمی و روانی میباشد.
سالمندی، موهبتی الهی است و سالمند اگر چه خستهی راه است، ولی تجربهی گرانبهایش، از بزرگترین گنجینههاست.
کارشناس مددکاری اجتماعی
مرتضی شهبازی
دیدگاه تان را بنویسید